De Elfstedentocht is zonder twijfel een van de meest iconische en tot de verbeelding sprekende tradities van Nederland. Deze schaatstocht langs de elf Friese steden is een sportief hoogtepunt en een belangrijk cultureel erfgoed. In dit artikel bespreken we de geschiedenis, de route en alternatieven. Ook kijken we naar de groeiende populariteit van de Elfstedentocht op de fiets.
Geschiedenis van de Elfstedentocht
De eerste officiële Elfstedentocht vond plaats in 1909, georganiseerd door de Koninklijke Vereniging De Friesche Elf Steden. Sindsdien is de tocht maar vijftien keer gereden, wat mede bijdraagt aan de mythische status ervan. Strenge vorst en een dikke laag natuurijs zijn noodzakelijk om de tocht te kunnen organiseren, wat helaas betekent dat het evenement zeldzaam is. De laatste Elfstedentocht werd gereden op 4 januari 1997. Deze editie, die al meer dan 25 jaar geleden plaatsvond, wordt nog steeds met nostalgie herinnerd.
Zelf ben ik van 1967 en heb maar drie Elfstedentochten meegemaakt. De eerste was in 1985, de eerste na de beruchte tocht van 1963. Ook toen dacht men lange tijd dat dit misschien wel de laatste Elfstedentocht zou zijn. Maar na 22 jaar sprak voorzitter Jan Sipkema de magische woorden “It sil heve!” (Het gaat gebeuren!).
Een jaar later was het alweer zover. Zowel de Elfstedentocht van 1985 als die van 1986 werden gewonnen door Evert van Benthem. Daarna moesten we weer bijna 11 jaar wachten. Maar op 4 januari 1997 werd de tot nu toe laatste Elfstedentocht verreden. Deze werd gewonnen door Henk Angenent.
Route van de Elfstedentocht
De Elfstedentocht begint en eindigt in Leeuwarden en doet onderweg de steden Sneek, IJlst, Sloten, Stavoren, Hindeloopen, Workum, Bolsward, Harlingen, Franeker en Dokkum aan. Met een lengte van bijna 200 kilometer is het een ware beproeving voor zowel amateurs als professionele schaatsers. De unieke sfeer van de tocht roept bewondering op, terwijl de hele provincie Friesland en zelfs de rest van Nederland samenkomen om de deelnemers aan te moedigen.
Friesland heeft elf steden omdat deze in de middeleeuwen stadsrechten kregen, een juridische status die bepaalde privileges gaf, zoals het houden van markten en zelfbestuur. Deze rechten werden niet toegekend op basis van grootte, maar op basis van economische en politieke invloed in die tijd. Hierdoor kregen zelfs kleine plaatsen zoals Sloten en IJlst stadsrechten.
Grote plaatsen zoals Heerenveen en Drachten ontwikkelden zich later pas als belangrijke dorpen en kregen nooit stadsrechten. Dit middeleeuwse onderscheid is blijven bestaan, waardoor Friesland nu elf officiële steden heeft. Terwijl grotere moderne plaatsen geen stad zijn in historische zin.
De Elfstedentocht op de fiets
Voor degenen die niet kunnen wachten tot er weer natuurijs ligt, is er een uitstekend alternatief: de Elfstedentocht met de fiets. Deze tocht volgt dezelfde route langs de elf steden. Het biedt deelnemers de kans om het prachtige Friese landschap te verkennen. De elfstedenroute fiets is een populair evenement, vooral in de zomermaanden. De route voert langs schilderachtige dorpjes, uitgestrekte weilanden en historische bezienswaardigheden, waardoor het niet alleen een sportieve uitdaging is, maar ook een culturele ontdekkingsreis.
De fietstocht wordt jaarlijks georganiseerd en trekt duizenden deelnemers uit binnen- en buitenland. Het evenement is niet competitief van aard, wat betekent dat iedereen in zijn eigen tempo kan genieten van de tocht. Of je nu een geoefende wielrenner bent of een recreatieve fietser, de Elfstedentocht fietsen is een ervaring die je niet snel zult vergeten.
Verder kun je het hele jaar door op eigen gelegenheid de Elfsteden-Fietsroute doen.
Alternatieve Elfstedentochten
Omdat de klassieke schaatstocht zo zeldzaam is, zijn er in de loop der jaren verschillende alternatieve Elfstedentochten ontstaan. Naast de fietsvariant zijn er ook wandel- en skeelerevenementen die de beroemde route volgen. Deze alternatieven bieden mensen de kans om de elf steden te beleven zonder afhankelijk te zijn van strenge vorst.
Een van de meest opvallende alternatieven is de Elfstedenzwemtocht, geïnitieerd door olympisch kampioen Maarten van der Weijden. Deze zwemtocht heeft niet alleen een sportief doel, maar ook een maatschappelijke missie: het inzamelen van geld voor kankeronderzoek. Het evenement heeft in korte tijd veel aandacht gekregen en versterkt de status van de Elfstedentocht als een bron van inspiratie en saamhorigheid.
De Magie van de Laatste Elfstedentocht
De laatste Elfstedentocht, verreden op 4 januari 1997, ging de boeken in als een legendarische strijd vol kou, wind en heroïek. De tweestrijd tussen Henk Angenent en Erik Hulzebosch domineerde de ontknoping van de bijna 200 kilometer lange tocht. Angenent toonde zijn kracht en won de sprint op de Bonkevaart, waarmee hij zich verzekerde van eeuwige roem als winnaar van de tocht.
Toch werd Erik Hulzebosch, die als tweede finishte, de onbetwiste publiekslieveling. Zijn ontwapenende humor, opvallende interviews en charisma maakten hem een ster buiten het ijs. Hoewel hij de winst net miste, veroverde hij de harten van Nederland en blijft hij onlosmakelijk verbonden met die memorabele Elfstedentocht.
De magie van de Elfstedentocht zit hem niet alleen in de sportieve prestatie, maar ook in de gemeenschappelijke ervaring. Het evenement brengt mensen samen, zowel deelnemers als toeschouwers. Van de vroege ochtend tot de late avond staan de Friezen langs de route om de schaatsers aan te moedigen, voorzien van warme dranken en bemoedigende woorden. Het is deze unieke combinatie van sport en gemeenschap die de Elfstedentocht tot een ongeëvenaarde traditie maakt.
Het Belang van de Elfstedentocht
De Elfstedentocht is meer dan alleen een schaatsevenement. Het is een symbool van doorzettingsvermogen, verbondenheid en trots. Voor Friesland is het een manier om de unieke cultuur en het erfgoed van de provincie te vieren. Maar ook buiten Friesland spreekt de tocht tot de verbeelding, als een van de meest iconische onderdelen van de Nederlandse identiteit.
Hoewel het onzeker is of en wanneer er weer een Elfstedentocht op natuurijs kan worden gehouden, blijven de alternatieven zoals de fietstocht, de wandeltocht en de zwemtocht de geest van de Elfstedentocht levend houden. Deze evenementen zorgen ervoor dat de route langs de elf steden toegankelijk blijft voor iedereen die deze unieke ervaring wil beleven.
Conclusie
De Elfstedentocht is en blijft een fenomeen dat mensen blijft inspireren. Of je nu droomt van het schaatsen van de tocht, de elfstedenroute op de fiets wilt afleggen, of een alternatieve Elfstedentocht wilt proberen. Er zijn talloze manieren om de magie van dit evenement te ervaren. Wie weet, misschien beleven we in de toekomst weer een editie op natuurijs. Tot die tijd blijven de herinneringen aan de laatste Elfstedentocht en de diverse alternatieven een bron van inspiratie voor iedereen die het Friese erfgoed wil omarmen.