Grutte Pier: “Bûter, brea en griene tsiis”

Grutte Pier, geboren als Pier Gerlofs Donia rond 1480 in Kimswerd, Friesland, is een van de meest iconische figuren uit de Friese geschiedenis. Zijn bijnaam Grutte Pier, fries voor ‘Grote Pier’, verwijst naar zijn indrukwekkende lengte en kracht. Pier was een boer die uitgroeide tot een gevreesde vrijheidsstrijder en piraat. Hij stond bekend om zijn strijd tegen de overheersing van Friesland door buitenlandse machten.

De Oorsprong van Grutte Pier

Het leven van Pier nam een drastische wending in 1515 toen zijn boerderij werd platgebrand door Saksische huurlingen. Deze tragedie dreef hem tot het vormen van een verzetsgroep genaamd de ‘Arumer Zwarte Hoop’. Met deze groep voerde hij een guerrillaoorlog tegen de vijandelijke troepen, waarbij hij bekend stond om zijn brute kracht en strategisch inzicht.

De Legendarische Zwaardvechter

Grutte Pier was niet alleen beroemd om zijn leiderschap, maar ook om zijn uitzonderlijke fysieke kracht. Hij hanteerde een zwaard van maar liefst 2,13 meter lang. Een wapen dat nu te bewonderen is in het Fries Museum in Leeuwarden. Zijn zwaard symboliseert zijn rol als verdediger van de Friese vrijheid en zijn bijna bovenmenselijke kracht.

Het zwaard van Grutte Pier: symbool of echt erfstuk?

Volgens overlevering was zijn zwaard meer dan twee meter lang en woog het ruim zes kilo. Een wapen dat alleen door een man met bovenmenselijke kracht gehanteerd kon worden. Maar wie zijn zwaard wil bewonderen, komt al snel terecht in een raadsel dat bijna net zo mythisch is als Pier zelf.

Het Fries Museum in Leeuwarden bewaart het bekendste zwaard dat men aan Grutte Pier toeschrijft. Sinds de 19e eeuw maakt dit enorme wapen deel uit van de collectie, en velen beschouwen het als hét zwaard van de Friese vrijheidsstrijder.

Toch is er geen sluitend historisch bewijs dat dit daadwerkelijk zijn zwaard was. De toeschrijving is gebaseerd op overlevering en traditie, niet op documenten uit zijn tijd. Dat heeft geleid tot discussie en het bestaan van meerdere zwaarden of replica’s die aan hem gekoppeld zijn, onder andere in zijn geboorteplaats Kimswerd.

Door deze verwarring is het ‘zwaard van Grutte Pier’ misschien nog wel belangrijker als symbool van Friese trots en onafhankelijkheid, dan als historisch object. Net als de man zelf balanceert het wapen tussen feit en legende, tussen tastbaar erfgoed en levend verhaal.

“Bûter, brea en griene tsiis”

Een van de bekendste verhalen over Grutte Pier is zijn methode om vijanden te identificeren. Hij zou gevangenen dwingen de Friese zin “Bûter, brea en griene tsiis, wa’t dat net sizze kin, is gjin oprjochte Fries” (Boter, brood en groene kaas, wie dat niet zeggen kan is geen oprechte Fries) uit te spreken. Wie dit niet correct kon uitspreken, werd als vijand beschouwd.

Volgens de overlevering paste hij deze test toe op de Zuiderzee, wanneer hij schepen enterde om te achterhalen of de opvarenden wel echte Friezen waren. Wie de test niet slaagde, werd onverbiddelijk onthoofd met zijn enorme zwaard en het schip werd geplunderd.

Hollandse tegenstanders beweerden zelfs dat hij regelmatig niet-Friese opvarenden overboord gooide. Deze brute tactiek onderstreepte niet alleen zijn onwrikbare trouw aan Friesland, maar voedde ook zijn reputatie als meedogenloze vrijheidsstrijder.

De Film ‘Grutte Pier’

In 2022 verfilmde Steven de Jong het verhaal van Grutte Pier onder de titel Grutte Pier. De film biedt een dramatische weergave van zijn leven, van boer tot legendarische strijder, en belicht de complexiteit van zijn karakter en de strijd voor Friese onafhankelijkheid.

De erfenis van Grutte Pier

Grutte Pier overleed op 28 oktober 1520, maar zijn nalatenschap leeft voort. Hij wordt herinnerd als een symbool van Friese moed en onafhankelijkheid. Zijn standbeeld in Kimswerd en het tentoongestelde zwaard (echt of niet) in het Fries Museum zijn blijvende herinneringen aan zijn impact op de Friese geschiedenis.

Volgens de overlevering bracht Pier zijn laatste dagen door in Sneek, waar hij ernstig verzwakt zou zijn opgenomen in het Sint Michaëlsklooster, gelegen naast de Martinikerk. Hij zou daar zijn gestorven en begraven in de kerk, al is zijn exacte graf nooit met zekerheid aangewezen. Tot op de dag van vandaag blijft zijn vermeende rustplaats in Sneek onderwerp van speculatie.

Vanuit een hedendaags perspectief roept het leven van Grutte Pier ook vragen op. Zijn gewelddadige methodes, inclusief het executeren van tegenstanders die geen Fries spraken, zouden vandaag als extreem en wreed worden beschouwd. Toch blijft hij voor velen een heldhaftig symbool van verzet tegen onderdrukking – een icoon dat zowel bewondering als discussie oproept.

Grutte Pier blijft een fascinerende figuur in de Nederlandse geschiedenis. Zijn leven en daden illustreren de strijd voor vrijheid en de kracht van culturele identiteit. Of men hem nu ziet als held of piraat, zijn verhaal blijft inspireren en is een essentieel onderdeel van het Friese erfgoed.

Mythen en Misverstanden

Rondom Grutte Pier zijn in de loop der eeuwen diverse hardnekkige mythes ontstaan. Een bekend voorbeeld is de toeschrijving van de slogan “Leaver dea as slaef” (liever dood dan slaaf). Hoewel men deze leus sterk met de Friese vrijheidsstrijd associeert, ontbreekt bewijs dat Pier ooit deze woorden heeft uitgesproken.

Zijn bekende uitspraak was: “Bûter, brea en griene tsiis…”, een taaltest om vijanden van Friezen te onderscheiden. De leus “Leaver dea as slaef” raakte pas in de twintigste eeuw ingeburgerd als motto van de jaarlijkse herdenking van de Slag bij Warns.

Veel mensen denken dat Grutte Pier een rol speelde in de Slag bij Warns, maar dat is historisch onmogelijk. De slag vond plaats in 1345, bijna twee eeuwen voordat Pier werd geboren. De verwarring ontstaat waarschijnlijk doordat beide symbolen – de slag en de strijder – staan voor het Friese verzet tegen overheersing. Door die symbolische kracht zijn de verhalen met elkaar vervlochten geraakt. Ook al zijn ze historisch los van elkaar te zien.